De Hollandse tijd

De Hollandse tijd (1658-1802)

Hieronder volgt een compilatie van e.e.a. over de Hollandse periode in Ceylon, later Sri lanka. Voor uitgebreide en gedetailleerde info verwijs ik naar de volgende site ; https://www.vocsite.nl/geschiedenis/handelsposten/ceylon.html

Ceylon (Sri Lanka), veroverd door de V.O.C. in de 17e eeuw.

In 1658 begon de heerschappij van de Hollanders over Ceylon, maar reeds in 1600 had het Hollandse zeilschip 'De Leeuw' uit Middelburg het eiland aangedaan. Thuisgekomen vertelde de kapitein dat het eiland 'Zeiion' zeer rijk was. Het had vele edelstenen zoals saffieren en robijnen; de bossen geurden er naar kaneel en ook vele andere planten verspreidden een heerlijke geur. In de wouden liepen kudden olifanten zoals in Europa wilde beren; de schitterende pauwen en paradijsvogels namen er de plaats in van onze roeken en zwaluwen.
In mei 1602 gingen voor de zandige oostkust bij Batticaloa de drie Hollandse schepen 'Het Schaep', 'Het Lam' en 'De Ram' voor anker. Onder leiding van Joris van Spitsbergen waren de schepen een jaar eerder uit Veere vertrokken in opdracht van een handelshuis in Zeeland. De kapitein had een brief van prins Maurits op zak, waarin de koning van Kandy een militair bondgenootschap tegen de Portugezen werd aangeboden. Wat later kwam admiraal Van Weert; hij werd door de koning van Kandy ontvangen en op een feestmaal uitgenodigd. In een dronken bui beledigde hij de koning echter en werd vervolgens door hem vermoord, maar uiteindelijk werd er toch een pact gesloten.

Aandacht voor handel en Hollandse invloed.

Hoewel de Hollandse heerschappij over Ceylon niet meer dan 140 jaar duurde, was haar invloed zeer groot. Het toenmalige Ceylon was na Java de belangrijkste VOC-vestiging in Azië. Vanuit Ceylon werden kaneel, peper, koffie en olifanten westwaarts verscheept. De Hollanders bouwden forten om hun handelsbelangen te beschermen en verscheidene protestantse kerken. Uit India lieten de Hollanders Tamil-slaven overkomen voor het werk op de rijstvelden. Ze lieten goede wegen en kanalen aanleggen, voerden een bestuursregeling in en vestigden hun macht over de kustgebieden. Dit alles ondanks voortdurende moeilijkheden met de koning van Kandy. In 1734 kwamen er uit Holland grote troepenversterkingen naar Ceylon. Er dreigde namelijk een opstand, toen de arbeiders op de kaneelplantages in staking waren gegaan om verbetering te brengen in de slechte arbeidsvoorwaarden. De Hollanders brachten bomen, heesters en planten uit het toenmalige Nederlands-Indië over naar Ceylon om de verbouw van nieuwe gewassen uit te proberen. Er waren bestuurders van de VOC, die - niet geheel ten onrechte - de eerste Hollandse bewoners van Ceylon 'verdorven en goddeloos' vonden. Mannen die in buitenechtelijke verhoudingen kinderen verwekten bij Ceylonese vrouwen en meisjes, kregen een zware boete als ze de moeder van het kind niet trouwden. Mannen die met inheemsen trouwden, mochten slechts naar Holland terugkeren nadat vrouw en kinderen waren overleden. Daar staat echter tegenover dat gouverneur-generaal ]ohan Maetsuyker gemengde huwelijken aanmoedigde, omdat kinderen uit gemengde huwelijken beter bestand waren tegen het klimaat dan kinderen van Hollandse echtparen. Tegen het einde van de 17de eeuw brachten vele Hollanders hun vrouwen mee naar Ceylon en gingen de Hollanders in toenemende mate een eigen gemeenschap vormen.

Botsingen met boeddhisten.

In 1741 kwam een stroom boeddhistische monniken uit Birma naar Ceylon om er het boeddhisme te hervormen. De tempels werden in hun oude glorie hersteld en het boeddhisme ging een periode van nieuwe bloei tegemoet. De Hollanders zijn tegenover de boeddhisten gematigder opgetreden dan de Portugezen. Zo biedt op een muurschildering in de tempel van Kelaniya een Hollandse koopman de restauratie van door Portugezen verwoeste tempelgebouwen aan. Toch nam in de tweede helft van de 18de eeuw het aantal botsingen met de Hollandse troepen toe. Het volk toonde zich in toenemende mate ontevreden over de Hollandse heerschappij. In 1766 behaalden de Hollanders een grote overwinning. Ze kregen alle kustgebieden in handen en de koning van Kandy werd verboden om met andere buitenlandse machten betrekkingen te onderhouden. De Britse gouverneur van Zuid-India trad echter in het geheim in verbinding met deze koning en in 1782, tijdens de vierde Nederlands-Engelse oorlog, landden onverwacht Engelse troepen bij Trincomalee. Ze veroverden de havenstad en begonnen onderhandelingen met de koning van Kandy. Een jaar later werd Trincomalee door de Fransen op de Engelsen veroverd en aan de Hollanders teruggegeven. Maar de Engelsen kwamen terug. In 1796 veroverden ze de havensteden en verdrongen de met Frankrijk verbonden Hollanders uit alle belangrijke posten. De vrede van Amiens in 1802 bracht het officiële einde van de Hollandse tijd op Ceylon, dat een Engelse kroonkolonie werd.

De Hollandse erfenis in Sri Lanka.

Heel veel herinnert op Sri Lanka nog aan het 140-jarige bewind van de Hollanders: wegen en kanalen, forten en ommuurde stadsdelen,vestingen met namen als Delft, Leiden, Utrecht en Akersloot om de aanvallen van zeerovers af te slaan, kerkhoven met Nederlandse namen en opschriften op de grafzerken, de typische Nederlandse dakpannen, verscheidenen kerken (onder meer in Colombo, Negombo, Galle, Matara en Jaffna), de architectuur van gebouwen en de stijl van stoelen, kasten, kisten en schrijfbureaus.

Hollands-Romeins recht.

De rechtspraak in de kustprovincies is nog gebaseerd op het Hollands-Romeins recht (Roman Dutch Law), met name in familie- en erfrechtzaken.

Hollandse woorden.

De Singalese taal kent in verbasterde vorm nog Nederlandse woorden, zoals kerk, kerkhof, stoep, lijnbaan, pakhuis, aardappel (aart-teppel), notaris, kantoor, lessenaar, laatje, strijkijzer (stierkiezer) en kakhuis (kakoosieje). Nederlandse namen zijn nog bewaard gebleven als familienaam en in allerlei opschriften, zoals op grafzerken. Sinds de jaren tachtig in de vorige eeuw worden veel Hollandse monumenten met financiële steun van onder andere de Sri Lankaanse overheid gerestaureerd.

Hollandse forten, kanalen en wijken.

In het noorden en oosten van Sri Lanka, waar de strijd werd uitgevochten tussen de Tamils en het Sri Lankaanse leger, zijn een aantal oude forten volledig of deels gesloopt door de Tamils om te voorkomen dat ze gebruikt werden tegen hen. Ponneryn is grotendeels verwoest, van het indrukwekkende Fort Jaffna is alleen de wal nog over, alle gebouwen inclusief de bijzondere kruiskerk binnen de omwalling zijn volledig gesloopt (evengoed nog steeds de moeite waard om het te bezoeken), ook Olifant Pas is verwoest. Gelukkig is er op Sri Lanka ook nog heel veel bewaard gebleven.
In Colombo herinnert de wijk "Fort" aan de plaats waar ooit het fort stond. De muren en bastions zijn verdwenen behalve enkele resten van de bastions Den Briel en Batenburg aan de zeekant. Het paleis van de vroegere gouverneur van Ceylon is nu een woning van de president (niet toegankelijk). Het VOC hospitaal is bewaard gebleven evenals de Wolvendaal Kerk. Een Nederlandse kerkhof herinnert ook aan de VOC op Ceylon. Het Dutch Period Museum, gevestigd in de voormalige woning van gouverneur Van Rhee, is in Prince Street. Straten ten oosten van Fort dragen nog Nederlandse namen.
Van Fort Kalutara bestaan alleen de fundamenten nog. Hier bovenop is een enorme dagoba, stoepa, gebouwd. Aan de achterzijde van het tempelcomplex is nog een stukje van de muur van de zuidoostelijke hoek van het fort te zien.
In Negombo is het voormalige fort een gevangenis. De toegangspoort en het nabij gelegen kerkhof zijn toeristische attracties. Er zijn ook nog enkele andere gebouwen bewaard gebleven, zoals het Old Resthouse (Custom House Rd) en een mooi gerestaureerd pand op de hoek van 2nd Cross Street en Main Street. Minder florisant staat het huis op de hoek van 2nd Cross Street en Sea Street er bij.
In Ambalagonda bevindt zich nog, zij het uitgebreid met moderne uitbreidingen, een van de "resthouses" die de VOC langs de kust had gebouwd. Beter bewaard is de kerk annex school met vierkante (i.p.v. de meer gebruikelijke ronde) zuilen.

Galle. Het fort van Galle is op de Unesco-lijst met werelderfgoed (World Heritage List) geplaatst. Hierdoor is het mogelijk de overgebleven oude huizen te restaureren. De plaats is nu een belangrijke toeristische trekpleister. De vestingwerken zijn een bezoek meer dan waard. Het grote pakhuis bij bastion Zwart werd tegen de vestingmuur gebouwd en in fases uitgebouwd. Hier bevindt zich nu het Maritiem Museum. Een deel van het pakhuis werd als kerkzaal gebruikt, vanwaar de klokketoren uit 1705. De Groote Kerk, aan de overkant van de straat, is gebouwd in 1755. In de Queensstreet is in de voormalige commandeurswoning uit 1683 een hotel gevestigd. In de Pedlar Street staat Hotel Weltevreden. In de Leynbaanstraat staat het Dutch Period Museum. Even ten oosten van Galle, in Unawatuna staat Hotel Nooit Gedacht, daterend uit 1735. De tsunami van 26 december 2004, die voor de kust van Atjeh ontstond en rond de Indische Oceaan grote delen van de kustgebieden verwoestte waarbij ca 300.000 mensen omkwamen, had een hoogte van 9 meter toen hij de kust van Sri Lanka bereikte. Hoewel geheel onder water gelopen konden het fort en de daarin gelegen huizen tegen het natuurgeweld weerstand bieden en zijn relatief onbeschadigd, maar de stad Galle zelf is zwaar getroffen. Ook het buiten het fort gelegen kantoor, laboratorium en de duikwerkplaats van de onderwaterarcheologen die onderzoek doen naar twee VOC-schepen, Hercules en Avondster, die in de baai van Galle vergaan zijn, zijn grotendeels verwoest. Slechts 20% van de vondsten van de Avondster zijn bewaard gebleven (zie de website van dit onderzoek).
In Matara is Redoute Van Eck in 1990 gerestaureerd en verkeert weer in goede staat. De muur van het oudere retranchement is ook nog zichtbaar. De in 1706 gebouwde kerk, met de ingang in de zijgevel, is nog steeds in dienst van de Hervormde Kerk. Rechts van de poort van Matara, met jaarsteen 1780, zijn enkele voormalige ambtswoningen van de VOC te vinden. In Nupe, ten westen van Matara, is het in de laatste jaren van de VOC-tijd in 1784 gebouwde overdekte marktgebouw in 1989 gerestaureerd. Het maakt nu deel uit van het Ruhuna Cultural Centre waarvoor er nog drie gebouwen in dezelfde stijl aan het complex werden toegevoegd.
Fort Frederick in Trincomalee is nog redelijk in tact maar omdat het voor militaire doeleinden wordt gebruikt is fotograferen verboden; bezoeken mag evenwel. Van Fort Oostenburg lijkt niet zoveel meer over te zijn.
Er zijn nog overblijfselen van Fort Kalutara te zien. In Batticaloa is het fort nog redelijk goed bewaard gebleven. Van Fort Sitawaka is nog slechts een ruïne over.
In Tangalle dateren het Resthouse, het gerechtshof, ooit de kerkzaal, en het politiebureau met de voor gebouwen van de VOC karakterisiteke zuilen, gebouwd als opslagplaats, uit de VOC-tijd. Het vierkante fort is nu gevangenis. De muren van Fort Katuwana, in 1761 geslecht, zijn bij een restauratie rond 1990 gedeeltelijk opgebouwd met oorspronkelijke stenen die er nog lagen.
En verder zijn er restanten van de forten Pyl, Beschutter en Elephant beiden op het schiereiland Jaffna bij Pooneryn, Kayts, Delft en Mannar. En in Unawatuna het oude gouverneurshuis Nooit Gedacht.
De zeestraat tussen Ceylon en India wordt de Palck Straat genoemd, naar de langst dienende gouverneur Iman Willem Falck.